⚠️ Patlayıcı Ortamlarda Bulunan Elektrikli Ekipmanların Bakım, Onarım ve Periyodik Muayenesi

Ex-Proof Sistemlerde Güvenlik, Uzmanlık ve Sorumluluk

Patlayıcı ortamlar, yanıcı gaz, buhar, sis veya tozların hava ile karışarak tutuşturucu bir kaynakla karşılaştığında patlama oluşturabildiği alanlardır.Bu ortamlarda kullanılan elektrikli ekipmanlar, sıradan cihazlardan farklı olarak özel koruma yöntemleriyle üretilir.Bu tür ekipmanlara Ex-Proof (Explosion Proof) ekipman denir.Ancak bu ekipmanların güvenliği, yalnızca üretim kalitesiyle değil, düzenli bakım, onarım ve muayene ile de sürdürülebilir.

🔥 Patlama Üçgeni Nedir?

Bir patlamanın meydana gelmesi için üç temel unsurun aynı anda bulunması gerekir:

1. Yanıcı Madde (Gaz, Buhar, Toz)

   • Örneğin metan, hidrojen, propan, benzin buharı veya un-tozu.

2. Oksijen (Hava)

   • Genellikle atmosferde doğal olarak bulunur.

3. Tutuşturucu Kaynak (Kıvılcım, Sıcak Yüzey, Elektrik Arkı vb.)

Bu üç unsurun bir araya geldiği ortamda enerji birikimi oluşursa patlama meydana gelir.Bu sebeple Ex-proof sistemlerin amacı, tutuşturucu kaynağın oluşmasını önlemektir.

🧩 Ex-Proof Ekipmanların Amacı

Ex-proof ekipmanlar, patlayıcı ortamda kıvılcım, sıcaklık veya ark oluşumunu engellemek üzere tasarlanır.Bu cihazlar, özel muhafaza sistemleri, sızdırmaz bağlantılar ve koruma sınıfları ile donatılır.Amaç; cihazın çalışırken dahi patlama enerjisinin dış ortama ulaşmamasını sağlamaktır.

📜 İlgili Standartlar ve Mevzuat

• ATEX 2014/34/AB Direktifi: Patlayıcı ortamlarda kullanılacak ekipmanların üretim, test ve sertifikasyon gerekliliklerini belirler.

• ATEX 1999/92/EC Direktifi: İşyerlerinde patlayıcı ortamların güvenli yönetimi ve çalışan korunması için şartları tanımlar.

• TS EN 60079 Serisi (IEC 60079):

  • TS EN 60079-0 → Genel gereklilikler

  • TS EN 60079-10 → Bölge sınıflandırması (Zone tanımları)

  • TS EN 60079-14 → Kurulum kuralları

  • TS EN 60079-17 → Muayene ve bakım

  • TS EN 60079-19 → Onarım ve servis uygulamaları

• İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği (EK-III)→ Tüm Ex ekipmanlarının periyodik kontrolü zorunludur.

🗺️ Zone Sınıflandırmaları (Bölge Tanımları)

Patlayıcı ortamların risk düzeyine göre bölgelere (Zone) ayrılması gerekir.Bu sınıflandırma, ekipman seçimi ve muayene periyodunu doğrudan etkiler.

💨 Gaz Ortamları (Gaz, Buhar veya Sis İçeren Alanlar)

Bölge	Tanım	Açıklama
Zone 0	Sürekli patlayıcı ortam	Gaz/hava karışımı sürekli veya uzun süre mevcut (örneğin yakıt tankı içi)
Zone 1	Olası patlayıcı ortam	Normal çalışma sırasında ara sıra gaz/hava karışımı oluşabilir (örneğin pompa yakınları)
Zone 2	Nadiren patlayıcı ortam	Gaz/hava karışımı yalnızca arıza halinde oluşur (örneğin havalandırma alanları)

🌫️ Toz Ortamları

Bölge	Tanım	Açıklama
Zone 20	Sürekli toz bulutu	Tozlu ortamın sürekli bulunduğu alan (örneğin silo içi)
Zone 21	Olası toz bulutu	Normal çalışma sırasında zaman zaman toz birikimi
Zone 22	Nadiren toz bulutu	Toz sadece arıza durumunda ortaya çıkar

🔖 Ex Etiketi Nedir ve Nasıl Okunur?

Her Ex-proof ekipmanın üzerinde ATEX etiketi bulunur.Bu etiket ekipmanın hangi ortamlarda kullanılabileceğini ve koruma tipini gösterir.

Örnek Etiket:

II 2G Ex d IIB T4 Gb

Etiket Açıklaması:

Bileşen	Açıklama
II	Cihaz kategorisi: Grup II (yüzey endüstrisi)
2G	Tehlike bölgesi kategorisi: Zone 1 için uygun
Ex	Patlamaya karşı koruma işareti
d	Koruma tipi: Alev sızdırmaz muhafaza
IIB	Gaz grubu: Propan benzeri gazlar
T4	Sıcaklık sınıfı (maks. yüzey sıcaklığı 135°C)
Gb	Ekipman koruma seviyesi (Gas, yüksek koruma)

Sıcaklık Sınıfları (TS EN 60079-0)

Sınıf	Maks. Yüzey Sıcaklığı
T1	450°C
T2	300°C
T3	200°C
T4	135°C
T5	100°C
T6	85°C

🧰 Periyodik Muayene ve Bakım Süreci

Ex ekipmanların muayenesi TS EN 60079-17 standardına göre yapılır.Muayene türleri üç seviyededir:

1. Görsel Muayene

• Etiket, Ex işareti, IP sınıfı kontrol edilir.

• Korozyon, çatlak, gevşek bağlantı var mı gözlemlenir.

• Ortamda toz, yağ veya su birikimi kontrol edilir.

2. Yakın Muayene

• Ekipman açılmadan bağlantı noktaları, contalar ve kablo girişleri incelenir.

• Mekanik bağlantılar ve sızdırmazlıklar test edilir.

3. Detaylı Muayene

• Ekipman kapakları açılarak iç bağlantılar, klemensler ve yalıtımlar incelenir.

• Ölçüm cihazı ile izolasyon direnci ve toprak sürekliliği kontrol edilir.

• Gerekirse termal kamera ile sıcaklık artışı analizi yapılır.

Her muayene sonrası Ex Muayene Raporu düzenlenir.Rapor, bölge tanımı, ekipman etiketi, ölçüm sonuçları ve uygunsuzluk listelerini içermelidir.

🔧 Onarım Kuralları

• Ex ekipman onarımları TS EN 60079-19 standardına uygun olmalıdır.

• Onarım yalnızca sertifikalı Ex atölyeleri veya üretici onaylı servisler tarafından yapılabilir.

• Ex koruma sistemi (örneğin Ex d muhafaza) asla delik açılarak, kaynakla veya uygunsuz boya ile değiştirilmemelidir.

• Orijinal yedek parçalar kullanılmalı, onarım sonrası test ve yeniden sertifikasyon yapılmalıdır